ଭାଷା ହେଉଛି ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଭାବନା କିମ୍ବା ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସାଙ୍କେତିକ,କଥାବାର୍ତ୍ତା, ଶୁଣିବା, ଲେଖିବା ଏବଂ ପଢ଼ିବା ଦ୍ୱାରା ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରେ। ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦରେ - ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ଆମେ ଆମର ଭାବନାକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଲିଖିତ କିମ୍ବା ଧାରଣା ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଇପାରିବା ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଭାବନାକୁ ବୁଝିପାରିବା, ଏହାକୁ ଭାଷା କୁହାଯାଏ।ସରଳ ଶବ୍ଦରେ - ଭାଷାକୁ ସାଧାରଣତ ମଣିଷର ଏକ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି କୁହାଯାଏ। ଡକ୍ଟର ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦରଦାସଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ - ଭାଷା ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକର ଇଚ୍ଛା ଏବଂ ଇଚ୍ଛା ବିନିମୟ ପାଇଁ ପ୍ରକାଶିତ ଶବ୍ଦ ସଙ୍କେତର ଆଚରଣ। ଡକ୍ଟର ବାବୁରାମ ସାକ୍ସେନାଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ - ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଦ୍ୱାରା ମଣିଷମାନେ ଭାବ ବିନିମୟ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ଭାଷା ଭାବରେ କୁହାଯାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକରୁ, ନିମ୍ନଲିଖିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଅଙ୍କିତ:(କ) ଭାଷାର ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ୱନି ସଙ୍କେତ ମନର ଚିନ୍ତାଧାରା ବା ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବିନିମୟ କରେ।(ଖ) ଭାଷାର ଧ୍ୱନି ସଙ୍କେତ ଏକ ସମାଜ କିମ୍ବା ଶ୍ରେଣୀର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଏବଂ ବାହ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଆଚରଣ କିମ୍ବା ବିନିମୟରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।(ଗ) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ କିମ୍ବା ସମାଜର ଶବ୍ଦ ସଙ୍କେତ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଭିନ୍ନ।
ପିଲାମାନେ, ଆଦିମ ମଣିଷ ସେମାନଙ୍କର ମନର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଇବା ଏବଂ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ସଂକେତ ବୁଝିବା କିମ୍ବା ବୁଝାଇବା ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟକର। ଆପଣ ହୁଏତ ଆପଣଙ୍କର ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କ ସହିତ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ରେ ଖେଳ ଖେଳିଥିବେ। ସେହି ସମୟରେ ତୁମର କଥା ବୁଝାଇବାରେ ବହୁତ ଅସୁବିଧା ହେଇଥିବ ନିଶ୍ଚିତ। ଆଦିମାନବଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେହି ସମାନ ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା। ଏହି ଅସୁବିଧାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ, ସେ ତାଙ୍କ ପାଟିରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧ୍ୱନି ଗୁଡ଼ିକ ମିଶ୍ରଣରେ ଶବ୍ଦ ତିଆରି କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ।
ଭାଷା ଶବ୍ଦ ସଂସ୍କୃତର ଭାଷ୍ ଧାତୁ ରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ। ଯାହାର ଅର୍ଥ - କହିବା। ଶ୍ରେଣୀଗୃହରେ, ଶିକ୍ଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କ କଥା କହି ବୁଝାଇ ଥାନ୍ତି ଏବଂ ଛାତ୍ରମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଶୁଣନ୍ତି ଏବଂ ବୁଝନ୍ତି। ପିଲାଟି ପିତାମାତାଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରି ନିଜର ଭାବନାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ ଏବଂ ସେମାନେ ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବୁଝନ୍ତି। ସେହିଭଳି, ଛାତ୍ରମାନେ ମଧ୍ୟ ଲେଖନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ଯାହା ଶିକ୍ଷକ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଶିକ୍ଷକ ଏହାକୁ ପଢ଼ି ଏହାର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରନ୍ତି। ମନର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ବିନିମୟ ପାଇଁ ଭାଷା ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ। ପଶୁ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଧ୍ୱନି କୁ ଭାଷା କୁହାଯାଏ ନାହିଁ।
ଭାଷା ମାଧ୍ୟମରେ ମନୁଷ୍ୟର ଭାବନା,ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ।ଯାହା ବି ହେଉ, ଭାଷା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ଏକ କଷ୍ଟକର କାର୍ଯ୍ୟ।ତଥାପି, ଭାଷାବିତମାନେ ଏହାର ଅନେକ ସଂଜ୍ଞା ଦେଇଛନ୍ତି।କିନ୍ତୁ ଏହି ସଂଜ୍ଞା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ।କିଛି ତ୍ରୁଟିକର ମଧ୍ୟ ମିଳିଥାଏ।
ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଦେବନାଥ ଶର୍ମା ଏହିପରି ଭାଷାର ପରିଭାଷା କରିଛନ୍ତି। ଭାଷା ହେଉଛି ଅନିୟମିତ, ରୂଢ ଧ୍ୱନି ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ମଣିଷ ପରସ୍ପର ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା କିମ୍ବା ସହଯୋଗ କରନ୍ତି।
ଏଠାରେ ତିନୋଟି ବିଷୟ ବିଚାର କରିବାକୁ ହେବ - (1) ଭାଷା ଏକ ଧ୍ୱନି ସଙ୍କେତ ଅଟେ; (2) ଯଦୃଚ୍ଛା ଯୁକ୍ତ; (3) ତଥା ରୂଢ ଅଟେ।
(1) ସାର୍ଥକ ବା ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ୱନିର ସମୂହ କୁ ଭାଷା କୁହାଯାଏ। ଏହି ଧ୍ୱନି ସ୍ପଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ୍। ଭାଷା ମନୁଷ୍ୟର ଜଟିଳ ଭାବନାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ; କିନ୍ତୁ କେବଳ ସଙ୍କେତ ଭାଷା ନୁହେଁ। ଟ୍ରେନର ଗାର୍ଡ ସବୁଜ ପତାକା ଦେଖାଇ ଟ୍ରେନ୍ ଚାଲିବାକୁ ଯାଉଛି ବୋଲି ପ୍ରକାଶ କରେ; କିନ୍ତୁ ଏହି ପ୍ରକାର ସଙ୍କେତ ଭାଷାରେ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ। ସମସ୍ତ ଲୋକ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ସମସ୍ତ ସଂକେତ ବୁଝନ୍ତି ନାହିଁ ତେଣୁ ମୂଳ ବିଷୟ ହେଉଛି ଭାଷା ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
(2) ଭାଷା ହେଉଛି ଯଦୃଚ୍ଛା ଯୁକ୍ତ ଧ୍ୱନି ସଙ୍କେତ। ଏଠାରେ ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଅର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ସଂଯୋଗ ନାହିଁ। ଏକ ବିଲେଇ, କାଉ, ଘୋଡା ଇତ୍ୟାଦି କୁ କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ତାହା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା କଷ୍ଟକର। ସେମାନଙ୍କର ଧ୍ୱନି କୁ ସମାଜ ଦ୍ୱାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି। ଏହା ପଛରେ କୌଣସି ତର୍କ ନାହିଁ।
(3) ଭାଷାର ଧ୍ୱନିଗୁଡ଼ିକ ରୂଢ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି। ସେଗୁଡିକ ପରମ୍ପରା କିମ୍ବା ଯୁଗରୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଲୋକମାନେ ମହିଳା, ଶିଶୁ, ବୃକ୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିଆସୁଛନ୍ତି। ପିଲାମାନେ, ଛୋଟ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧ - ସମସ୍ତେ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି। ଏହାର କୌଣସି କାରଣ ନାହିଁ। ଏହି ପରୀକ୍ଷଣଗୁଡିକ ତର୍କ ହୀନ ଅଟେ।
ଭାଷା କୁ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ଉପାୟ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି, ଆମେ କେବଳ କିଛି ଶବ୍ଦ, ଶବ୍ଦର ସମୂହ କିମ୍ବା ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସୂଚୀତ କରୁ ଯାହା ସେମାନଙ୍କ ସାମ୍ନାରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଜଣାଶୁଣା। ତେଣୁ ଭାଷାରେ ଆମେ କେବଳ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଶବ୍ଦ ବିଷୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁ। ଏହି ଶବ୍ଦ ବା ଶବ୍ଦ ସମୂହ (ବାକ୍ୟ) ମାଧ୍ୟମରେ, ଆମେ ଆମର ଆବଶ୍ୟକତା, ଇଚ୍ଛା, ସୁଖ କିମ୍ବା ଅସନ୍ତୋଷ, ପ୍ରେମ କିମ୍ବା ଘୃଣା, କ୍ରୋଧ କିମ୍ବା ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରୁ। ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ବଡ଼ ବଡ଼ କାମ କରିଥାଉ କିମ୍ବା ମୁର୍ଖତା ର ସହ କରାଯାଇଥିବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନଷ୍ଟ କରୁ।
