ଗଙ୍ଗବଂଶ - ରାଜତ୍ୱ ସମୟରେ ଉତ୍କଳର ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲ । ରାଜ ନୀତି , ସାହିତ୍ୟ , ଶିଳ୍ପକଳା ,ଧର୍ମ ପ୍ରଭୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅତି ଉଚ୍ଚ କୋଟୀର ଉନ୍ନତି ସାଧିତ ହୋଇଥିଲ । ଗଙ୍ଗାଠାରୁ ଗୋଦାବରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜ୍ୟବିସ୍ତାର , ଉତ୍କଲ - ଆନ୍ଧ୍ର - କର୍ଣ୍ଣାଟକ-ଦ୍ରାବିଡ଼ ସଂସ୍କୃତିର ଶୋଭନ ମିଶ୍ରଣ , ବିରାଟକାୟ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ , କୋଣାର୍କ ସଦୃଶ ବଶ୍ବବିଖ୍ୟାତ ଶିଳ୍ପକଳା ସୃଷ୍ଟି , ବିଖ୍ୟାତ ଜନମନୋରଞ୍ଜନକାରୀ "ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ କାବ୍ୟ" ଓ ଅଲୌକିକ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟଭଣ୍ଡାର "ସାହିତ୍ୟ ଦର୍ପଣ" ର ରଚନା , ରାମାନୁଜ - ଜୟଦେବ - ମଧ୍ୱ - ନରହରିତୀର୍ଥ ପ୍ରଭୃତି ଦାର୍ଶନିକ ମତ ପ୍ରଚାରକ ମାନଙ୍କର ଓଡ଼ିଶାକୁ ଶୁଭଆଗମନ ଓ ଅବସ୍ଥିତ ଏହାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ନିଦର୍ଶନ । ଏହି ଯୁଗର ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ବିଶିଷ୍ଠ ରଚନା ମିଳି ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପ୍ରତି ଲୋକସାଧାରଣ ଓ ଶାସକମଣ୍ଡଲୀ ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହ ଦେଖାଉଥିବା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ । ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଓଡ଼ିଶା ବହୁ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା ।
‘ବଳରାମ ଦାସ , ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ , ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦ ଦାସ , ଯଶୋବନ୍ତ ଦାସ ଓ ଅନନ୍ତ ଦାସ ’ – ଏହି ପାଞ୍ଚଜଣ ଭକ୍ତ କବିଙ୍କୁ ପଞ୍ଚସଖା ’ କୁହାଯାଏ । ବଳରାମ ଦାସଙ୍କୁ “ ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ ” ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ‘ ଓଡ଼ିଆ ଭାଗବତ ’ ସେତେବେଳେ ପ୍ରତି ଗାଁରେ ପଢ଼ା ହେଉଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ଭାଗବତଗ୍ରନ୍ଥ ପଠନ ପାଠନର ଗୌରବ ଓ ପ୍ରଭାବ ଜନଜୀବନକୁ ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ପ୍ରତି ଗାଁ ଓ ସାହିରେ ଭାଗବତଟୁଙ୍ଗି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ; 'ଭାଗବତଗାଦି ' ସ୍ବୟଂ ଦେବତାଙ୍କର ମାନ୍ୟତା ପାଉଥିଲେ । ସାମାଜିକ ଓ ନୈତିକ ଜୀବନଧାରାକୁ ଏହି ଭାଗବତପାଠ ଭାବରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରୁଥିଲା ।
ବନ୍ଦ ଉଡିୟା ବଳରାମ ଦାସ ମହାଶୟଜଗନ୍ନାଥ ବଳରାମ ଯାର ବଂଶ ହୟ।
ଦାସେ ଗୋପାଳଗୁରୁ ଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର "ଜଗନ୍ନାଥ ବଲରାମ ଯାର ବଂଶ ହୟ” ଲେଖିଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ ।
ମହାକବି ଉତ୍କଳ - ବାଲ୍ମୀକି ଶୂଦ୍ର ମୁନି ବଲରାମ ଦାସ ଶୂଦ୍ର , କୂଳରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ସୋମନାଥ ମହାପାତ୍ର , ମାତାଙ୍କ ନାମ ଯମୁନାଦେବୀ ବା ମାୟାଦେବୀ ।
ସମୟ:- ବଳରାମଦାସ କେଉଁ ସମଠାରୁ କେଉଁ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବିତ ଥିଲେ , ତାହା ଠିକ ରୂପେ କହିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ପ୍ରମାଣ ମିଳିନାହିଁ । ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଦେବ , ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ସମସାମୟିକ ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦଙ୍କ ‘ ଉଦୟ କାହାଣୀ’ରୁ ବଲରାମ ଦାସ : (ଖ୍ରୀ.୧୪୮୪ରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିବା ଜଣାଯାଏ ।
“ବେଦାନ୍ତସାର ଗୁପ୍ତଗୀତା” ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଙ୍କର ୧୭ଶ ଅଙ୍କରେ ବା ଖ୍ରୀ : ୧୫୦୯-୧୦ ରେ ଲିଖିତ ହୋଇଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ସେହ ବର୍ଷ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପରେ ରାଜା ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ବଳରାମ ଦାସ ବେଦାନ୍ତତତ୍ତ୍ବ ଶୁଣାଇଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ଦାସଙ୍କୁ ୨୫ - ୨୬ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିଲା । ରାମାୟଣ ଲେଖା ଏହାପରେ ୩୧ ବର୍ଷ ବୟସ ସମୟରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଖ୍ରୀ : ୧୫୧୬ - ୧୭ରେ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା।
ରୁଦ୍ର , ଅଂଶରେ ଗଜପତି, ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ସେ ନୃପତି।ତାହାର ସପ୍ତଦଶ ଅଙ୍କେ , ମକରମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷେ । (ବେଦାନ୍ତସାର ଗୁପ୍ତଗୀତା)
ସେତେବେଳକୁ ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଦେବ ଶ୍ରୀ ଚୈତନ୍ୟଦେବଙ୍କୁ ଗୁରୁ ବୋଲ ମାନି ସାରିଲେ । ଚୈତନ୍ୟ ଗୁରୁ ଯେ ମୋହର , ପରମ ଗୁରୁ ତୁମ୍ଭେ ମୋର ।ତାଙ୍କର ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସ୍ଵୟଂ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲରାମ ଦାସଙ୍କୁ ଗୀତାର୍ଥ କହିବା ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଦୃଢୀଭୁତ କରିବା ପାଇଁ ଗ୍ରନ୍ଥ ରେ କବି ଏକାଧିକବାର ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି ।ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ ବଳରାମ ଦାସ "ବିପ୍ରଙ୍କ ମୁଖ"ରୁ ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଶୁଣି ରାମାୟଣ ଲେଖିବାର ସଂକଳ୍ପ କଲେ । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଜ୍ଞାରୁ ସେ ଗ୍ରନ୍ଥଲେଖା ଆରମ୍ଭ କଲେ ।
ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ଶୁଣିଲି ମୁହିଁ ବିପ୍ର ମୁଖେ , ତେଣୁ ସେବାକରେ ତୋ ଚରଣେ ଆତ୍ମସୁଖେ ।....ଶୁଣି - ସୁପ୍ରସନ୍ନ ମୋତେ ହେଲେ ଜଗନ୍ନାଥ,ହୃଦୟେ ପ୍ରସନ୍ନ ହେଲେ ଶଙ୍ଖଚକ୍ରହସ୍ତ।ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ଶିରରେ ମୁଁ ଧରି ,ଗ୍ରନ୍ଥ ବଖାଣିବା ଇଚ୍ଛା ଆଦ ଅନ୍ତ କରି । ( ଆଦ୍ୟକାଣ୍ଡ )ରାମାୟଣ ଲେଖିବା ବେଳକୁ କବିଙ୍କୁ ମୋଟ ତିରିଶ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିଲା ।
ଜନ୍ମାଦ୍ୟସ୍ୟ ଯତୋΣନ୍ୱୟାଦିତରତଶ୍ଚାର୍ଥେଷ୍ୱଜ୍ଞଃ ସ୍ଵରାଟ୍ ।ତେନେ ବ୍ରହ୍ମ ହୃଦା ଯ ଆଦି କବୟେ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଯତ୍ ସୁରୟଃ।ତେଜୋବାରିମୃଦାଂ ଯଥା ବିନିମୟୋ ଯତ୍ର ତ୍ରିସର୍ଗୋΣମୃଷା ।ଧାନ୍ୱl ସ୍ବେନ ସଦା ନିରସ୍ତ କୁହୁକଂ ସତ୍ୟ ପରଂ ଧୀମହି । (୧ମ ସ୍କନ୍ଧ)
ଓଡିଆ ଭାଗବତ-୧ମ ସ୍କନ୍ଧ ୧ମ ଅଧ୍ୟାୟନମଇଁ ନୃସିଂହ ଚରଣ । ଅନାଦି ପରମକାରଣ ॥୧ଯା ବିନୁ ଆଦି ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତ । ବିଚାରେ ନ ଘଟେ ଜଗତ ॥୨ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଅର୍ଥ ଯେ ଜାଣଇ । ସ୍ୱତେଜେ ନିତ୍ୟ ପ୍ରକାଶଇ ॥୩ଆନନ୍ଦମନେ ବେଦସାର । ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡେ ଯେ କଲା ବିସ୍ତାର ॥୪ଯାର ସ୍ୱରୂପ ହୃଦେ ଚିନ୍ତି । ବେଦପୁରୁଷେ ନ ଜାଣନ୍ତି।। ୫ମୃତ୍ତିକା ବିକାର ଯେମନ୍ତ । ଜଳରେ ହୁଅଇ କଳ୍ପିତ।।୬ଜଳେ ଉପଳ ବୁଦ୍ଧି କରି । ମୃଗତୃଷ୍ଣାରେ ଯେହ୍ନେ ବାରି॥୭ରୂପ ଅରୂପ ସ୍ଥିତି ତିନି । ଯାର ଗୋଚରେ ଅନୁମାନି ॥ ୮ସ୍ୱଭାବେ ନୋହେ ସେ ଏମନ୍ତ । ଏ ସାଂଖ୍ୟଯୋଗୀଙ୍କର ମତ॥୯ଆତ୍ମ ପ୍ରକାଶେ ସଦା ଥାଇ । ନିରସ୍ତ କୁହକ ବୋଲାଇ ॥୧୦ସତ୍ୟପରମାନନ୍ଦ ହରି । ଯାହାର ଭାବେ ଭବୁ ତରି ।।୧୧ଏମନ୍ତେ ସତ୍ୟ ରୂପ ଯାର । ତା ପାଦେ ମୋର ନମସ୍କାର ॥୧୨ତାର ଚରଣେ ନିତ୍ୟେ ଧ୍ୟାନ । କରି ତରନ୍ତି ସର୍ବଜନ ॥୧୩ସେ କୃଷ୍ଣପାଦ ହୃଦେ ଧରି । ପ୍ରବନ୍ଧେ ଗୀତନାଦ କରି ।।୧୪ଅଶେଷ ଜଗତର ହିତେ । ବର୍ଣ୍ଣଇ ଦାସ ଜଗନ୍ନାଥେ ॥୧୫ମୂଳ ଶ୍ଳୋକରେ "ସାଂଖ୍ୟ" ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦାସେ ଏ ମତକୁ ଅନୁବାଦରେ ଖଣ୍ଡନ କରି ଲେଖିଛନ୍ତି ।
ପଞ୍ଚସଖାମାନେ "ହରେ ରାମ ହରେ କୃଷ୍ଣ" ମନ୍ତ୍ରକୁ ଯୁକ୍ତି ଦ୍ବାରା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କରି ଚୈତନ୍ୟଦେବ , ରାଜା ପ୍ରତାପରୁଦ୍ର ଓ ପଣ୍ଡିତ ମାନଙ୍କଦ୍ଵାର ସ୍ଵୀକୃତି କରାଇ ନେଇଥିବା ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦଙ୍କ ଲେଖାରୁ ଜଣାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାକୁ ଏହା ଏମାନଙ୍କର ବିଶିଷ୍ଟ ଦାନ । ପଞ୍ଚସଖା - ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ମନ୍ତ୍ରଟି ଶାସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ ମହାମନ୍ତ୍ର ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ଆଜିକାଲି ଏହି ମନ୍ତ୍ରଟିକୁ ISKCON ସଂସ୍ଥା ଦେଶବିଦେଶରେ ପ୍ରଚାର କରୁଅଛି।
ଉତ୍କଳରେ -ହରେ ରାମ ହରେ ରାମ ରାମ ରାମ ହରେ ହରେହରେ କୃଷ୍ଣ ହରେ କୃଷ୍ଣ କୃଷ୍ଣ କୃଷ୍ଣ ହରେ ହରେ।ବଙ୍ଗରେ–ହରେ କୃଷ୍ଣ ହରେ କୃଷ୍ଣ କୃଷ୍ଣ କୃଷ୍ଣ ହରେ ହରେ ହରେ ରାମ ହରେ ରାମ ରାମ ରାମ ହରେ ହରେ ।
